Το 48% της Αλλαγής και της μεταρρύθμισης
Σήμερα συμπληρώνονται 32 χρόνια από την πρώτη εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, της "Αλλαγής", η οποία ψήφιστηκε από το 48% του εκλογικού σώματος, δίνοντας ρητή εντολή στον χαρισματικό ηγέτη να υλοποιήσει το περίφημο τρίπτυχο Εθνική Ανεξαρτησία-Λαϊκή Κυριαρχία-Κοινωνική Δικαιοσύνη, το οποίο επρόκειτο να αποτελέσει και τους άξονες πάνω στους οποίους θα κινούνταν το πλαίσιο μεταρρυθμίσεων που θα έκανε, ιδίως την πρώτη τετραετία 1981-1985, ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ.
Ως Epikairo, έχουμε σκοπό να αναδείξουμε την μεταρρυθμιστική πτυχή της πολιτικής του Ανδρέα Παπανδρέου στους παραπάνω συνθηματικούς άξονες, μια πτυχή που σήμερα λησμονείται εν πολλοίς από την Κεντροαριστερά και λοιδορείται από τη Δεξιά, πάνω στην απολίτικη θέση ότι οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου διόγκωσαν το δημόσιο χρέος και τις δημόσιες δαπάνες, με όχημα τον λαϊκισμό (πόσες άραγε φορές δεν έχουν συμπυκνωθεί τα χρόνια των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ στη φράση "Τσοβόλα δώστα όλα") και τους περίφημους "πρασινοφρουρούς" των κλαδικών. Η συγκρότηση και το όραμα του Ανδρέα Παπανδρέου δεν μπορούν να εξαντληθούν στο Ειδικό Δικαστήριο και στη Δήμητρα Λιάνη. Αντίθετα πρέπει να ιδωθούν από τη σκοπιά της μεταρρυθμιστικής κληρονομιάς των Παπανδρέου, ξεκινώντας από τον Γεώργιο Παπανδρέου και τη μεταρρύθμιση στην Παιδεία το 1964 (μιας εποχής που παλάτι-Στρατός-Αμερικανοί βυσσοδομούσαν εις βάρος του Παπανδρέου και της Δημοκρατίας, με αποτέλεσμα την Αποστασία του 1965 και τη δικτατορία δύο χρόνια μετά) και συνεχίζοντας με τον Γιώργο Παπανδρέου, με τον τελευταίο να θεσπίζει μεταρρυθμίσεις-τομές σε μια εποχή που η χώρα χρεοκοπούσε οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά και ηθικά.
Το κείμενο δεν επιφυλάσσει για τον εαυτό του τον χαρακτηρισμό "αγιογραφία", πόσω μάλλον να δικαιώσει μετά θάνατον τον Ανδρέα. Αντίθετα θέλει να αναδείξει κάτι που σήμερα στο δημόσιο διάλογο αγνοείται: Οι μεταρρυθμιστές έχουν πολιτική κληρονομιά και ιστορική αναφορά και αυτή προσωποποιείται στον Ανδρέα Παπανδρέου και στους Παπανδρέου γενικότερα.
Εθνική Ανεξαρτησία: Ποιος δεν θυμάται ότι μέχρι και το 1974 ο ξένος παράγοντας και ιδιαίτερα από το 1947, όπου οι Αμερικανοί είχαν άμεση παρέμβαση στα ελληνικά εσωτερικά πράγματα; Ποιος ξεχνά ότι η Δεξιά μετεμφυλιακά καμάρωνε που ήταν ο εντολοδόχος της αμερικανικής θέλησης, η οποία χειραγωγούσε την εγχώρια πολιτική σκηνή με το Σχέδιο Μάρσαλ; Και ο Καραμανλής μέχρι το 1961 βασίστηκε στην εύνοια του Στέμματος και των Αμερικανών, μέχρι που ο ίδιος έφτασε να απευθύνει το διάσημο ερώτημα "μα ποιος κυβερνά αυτό το τόπο" με αφορμή τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγορίου Λαμπράκη. Επίσης ποιος ξεχνά ότι οι Παπανδρέου, τόσο ο Γεώργιος (από το '58 και έπειτα κυρίως), όσο και ο Ανδρέας ήταν "ανεπιθύμητοι" από το παλάτι και τους Αμερικανούς; Υπενθυμίζουμε ότι οι ίδιοι οι Αμερικανοί, ακόμα και μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας από τον Καραμανλή, δεν έβλεπαν με καθόλου καλό μάτι την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981. Σήμερα, ακόμα και κύκλοι που πρόσκεινται στον πατριωτικό δεξιό χώρο, δεν αμφισβητούν ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου διαμόρφωσε μια αυτόφωτη εξωτερική πολιτική, διευρύνοντας τις συμμαχίες της Ελλάδος στον αραβικό χώρο, αλλά και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ποιος ξεχνά την εκτίμηση που έχαιρε ο Ανδρέας από τους Ευρωπαίους ομολόγους του, τον Πάλμε, τον Μιτεράν, τον Γκονζάλεζ; Ποια ανάμνηση όμως προπαγανδίζεται στις μέρες μας; Η σχέση του Ανδρέα με τον Καντάφι και τον Αραφάτ, μια ανάμνηση αποσπασματική και ανιστόρητη.
Λαϊκή Κυριαρχία: Η εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981 σήμανε για πρώτη φορά, από το 1933 που ο Παναγής Τσαλδάρης κέρδισε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ότι η απόφαση του ελληνικού λαού για το ποιος θα κυβερνήσει τη χώρα, γίνεται απολύτως σεβαστή, χωρίς να χρειάζεται ο νικητής των εκλογών να συμμορφώνεται σε εξωθεσμικούς παράγοντες και στον άτυπο κανόνα που έλεγε ότι "η Δεξιά είναι η μόνη που πρέπει να κυβερνά". Η αποκατάσταση της δημοκρατίας πέρασε μέσα από τον σεβασμό της λαϊκής βούλησης και για πρώτη φορά η πλειοψηφία στηριζόταν αποκλειστικά και μόνο στη λαϊκή νομιμοποίηση. Οι κανόνες του δημοκρατικού παιχνιδιού αφορούσαν πλέον όλους, με την ομαλή εναλλαγή στην εξουσία να γίνεται ο νέος κανόνας και όχι η εξαίρεση. Επίσης η λαϊκή κυριαρχία ενδυναμώθηκε και με τη διεύρυνση της συμμετοχής του ελληνικού λαού στη διοίκηση των δικών του υποθέσεων, ιδίως στο χώρο της αυτοδιοίκησης, αλλά και στα πολιτικά κόμματα. Το ΠΑΣΟΚ αποτέλεσε το πρώτο κόμμα "μαζών", με οργανωμένα δίκτυα, οργανώσεις και στελέχη, διαδεχόμενο το κόμμα των αξιωματούχων που ίσχυε μέχρι τότε τόσο για τη Δεξιά, όσο και για το κέντρο. Τι θυμόμαστε όμως σήμερα; Τις κλαδικές του ΠΑΣΟΚ και το πως αυτές μοίραζαν πελατειακά το κράτος.
Κοινωνική Δικαιοσύνη: Στο τομέα αυτό οι μεταρρυθμίσεις του Ανδρέα Παπανδρέου έθεσαν τις βάσεις για την οικοδόμηση του κοινωνικού κράτους, το οποίο μέχρι τότε πολύ απλά δεν υπήρχε, υλοποιώντας στο ακέραιο το τρίπτυχο της σοσιαλδημοκρατίας: "υγεία-παιδεία-κοινωνική ασφάλιση". Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς, τη μεταρρρύθμιση του ΕΣΥ, το νόμο του 82 για τα Πανεπιστήμια, τη θέσπιση για πρώτη φορά εθνικής σύνταξης, με ειδική μέριμνα για τους αγρότες του ΟΓΑ, που μέχρι τότε όχι μόνο δεν είχαν ιατροφαρμακευτική κάλυψη, αλλά πέθαιναν δίχως την παραμικρή πρόνοια από πλευράς κράτους; Το ΠΑΣΟΚ δεν αρκέστηκε μόνο εκεί. Η μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου το 1983, καθώς και η αναδιανομή πλούτου προς όλους δίχως την επίδειξη πιστοποιητικού κοινωνικών φρονημάτων, όχι μόνο αποκατέστησε τη αδιάλειπτη αδικία εις βάρος του μισού πληθυσμού, αλλά και συγκρότησε τη μεσαία τάξη στην Ελλάδα, που σήμερα όλοι κόπτονται για τη διάσωσή της. Η Δεξιά είχε μάθει να μοιράζει τα προνόμια μόνο στους δικούς της λίγους και εκλεκτούς, αφήνωντας το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού σε καθεστώς "τίμιας πενίας". Μέσω της αναδιανομής του εισοδήματος ο Ανδρέας μπόρεσε να δώσει την ευκαιρία στον καθένα να φτιάξει ένα επίπεδο ζωής, χωρίς όμως να μπει στη διαδικασία του νεοπλουτισμού, κάτι που χρεώνεται ο Σημίτης την οκταετία 1996-2004. Σήμερα όμως ποια εντύπωση έχει μείνει; Ότι επι Ανδρέα η αναδιανομή εισοδήματος έγινε με δανεικά, βυθίζοντας και διογκώνοντας το κράτος σε δυσβάσταχτα χρέη και ελλείμματα.
Συμπέρασμα: Ο μεταρρυθμιστής Ανδρέας δημιούργησε ένα νέο πολιτικό υποκείμενο το 1974, το οποίο επτά μόλις χρόνια αργότερα πήρε την εξουσία με τρόπο εκκωφαντικό, ένα πολιτικό υποκείμενο που ευαγγελίστηκε την "Αλλαγή" και την έφερε, αλλάζοντας μια για πάντα το πολιτικό σύστημα της χώρας. Ένας εκσυγχρονιστής τι θα έκανε στη θέση του; Θα κληρονομούσε την Ένωση Κέντρου (ποιος θα του έλεγε τότε όχι, αφού θα είχε το awareness του επωνύμου του πατέρα) και θα προσπαθούσε να εκσυγχρονίσει τις δομές και τη λειτουργία της, εγχείρημα όμως που ποτέ δεν θα ψηφιζόταν από το 48% των Ελλήνων. Ή ακόμα πιο σύγχρονα, θα προσπαθούσε να κάνει μια πρωτοβουλία από τα πάνω, συσπειρώνοντας γύρω μια πετυχημένη ελίτ, η οποία δεν εκφράζει τα δυναμικά στρώματα της κοινωνίας. Αντίθετα ο Ανδρέας το 1981 συσπείρωσε τη δυναμική νέα γενιά της εποχής, ανθρώπους με μ.ο ηλικίας τα 30 και όχι τα 57. Αυτή η γενιά στήριξε τις μεταρρυθμίσεις, όπως και τη δεκαετία του '60 ο Γεώργιος Παπανδρέου συσπείρωσε γύρω από το 114 τους φοιτητές της νεολαίας Λαμπράκη ή η τωρινή, που μέρος της οποίας έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στο Γιώργο Παπανδρέου και στις αρχές που εκείνος προσπάθησε να περάσει στις μεταρρυθμίσεις του με την εκλογική του νίκη στις 4 Οκτωβρίου 2009, δημιουργώντας, ως Παπανδρέου, τις συνθήκες για ένα νέο '81.
Ο οποιοσδήποτε θα κέρδιζε τον Ράλλη το '81, αλλά δεν θα έφερνε την επανάσταση που έφερε ο Ανδρέας με το ΠΑΣΟΚ. Και ο Γιώργος με την καθιέρωση της άμεσης εκλογής προέδρου του ΠΑΣΟΚ από την βάση του άλλαξε τον τρόπο λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα, κάτι που ο Σημίτης δεν θα το τολμούσε ποτέ, τη συμμετοχική δημοκρατία και τη σταδιακή μετατροπή του κόμματος μαζών σε κόμμα των εκλογέων.
Ως προς την κοινωνία, ο εκσυγχρονιστής θα προσπαθούσε να προσεταιριστεί την παραδοσιακή αστική τάξη, δείχνοντας με το πλούσιο έργο του ότι μπορεί εκείνη να ικανοποιήσει τα συμφέροντά της καλύτερα μ' αυτόν. Είναι τυχαίο ότι ο Σημίτης ψηφίστηκε και από παραδοσιακά δεξιά στην κουλτούρα στρώματα το 1996 και το 2000; Αντίθετα ο Ανδρέας, με τη δημιουργία της νέας μεσαίας τάξης, κατάφερε εν τοις πράγμασι να υλοποιήσει το "νέο συμβόλαιο με το λαό", πετυχαίνοντας σ' αυτό το συμβόλαιο να ενσωματώσει και την Αριστερά με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης το 1982 (ο πολιτικός πατέρας του σημερινού πρωθυπουργού Ευάγγελος Αβέρωφ είχε αποχωρήσει από τη συζήτηση τότε, μαζί με την υπόλοιπη Νέα Δημοκρατία στην οποία ήταν αρχηγός).
Ακόμα και θεσμικά, τόσο ο Ανδρέας Παπανδρέου, όσο και ο Κώστας Σημίτης ως πρωθυπουργοί αναθεώρησαν το Σύνταγμα, το 1986 και το 2001 αντίστοιχα. Ο μεν μεταρρυθμιστής Ανδρέας, περιόρισε τις υπερεξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας, μια στρατηγική ριζοσπαστική, με εισηγητή της πλειοψηφίας τον αξεπέραστο Σάκη Πεπονή. Ο δε εκσυγχρονιστής Σημίτης κατοχύρωσε συνταγματικά ανεξάρτητες διοικητικές αρχές, ανώ κατοχύρωσε συνταγματικά αρχές που είχαν νωρίτερα διαπλαστεί νομολογιακά, όπως η αρχή της αναλογικότητας ή η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου, μια στρατηγική διεκπεραιωτική, κάτι που φάνηκε και από τον εισηγητή της τότε πλειοψηφίας Βαγγέλη Βενιζέλο..
Τελευταία λέξη: Η λέξη μεταρρύθμιση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τους Παπανδρέου. Αν κλείσει κανείς τα αυτιά του στην πασοκική συνθηματολογία, τη δεξιά μάχη των συμβολισμών και τα συμπλέγματα της Αριστεράς, θα καταλάβει ότι οι αλλαγές που εκείνοι έφεραν, μπόρεσαν να σημαδέψουν την Ελλάδα διαχρονικά, ξεπερνώντας την επιτυχία ενός εκλογικού κύκλου. Αυτές οι αλλαγές όμως για να υλοποιηθούν είχαν δύο απαρέγκλιτες προϋποθέσεις: Ηγέτη με λαϊκό έρεισμα και πολιτικό υποκείμενο που μπόρεσε να δαμάσει και να εμπνεύσει τις μάζες. Στη συζήτηση σήμερα για την ανασύαταση της Κεντροαριστεράς λείπει τόσο ο ηγέτης, όσο και το ξεκάθαρο πολιτικό υποκείμενο. Μα πάνω απ' όλα λείπει η μεταρρυθμιστική ατζέντα. Οι Παπανδρέου μπορούσαν να συνδυάζουν και το άγγιγμα στις μάζες και τις μεταρρυθμίσεις, παράγοντες που σήμερα για κάποιο περιέργο λόγο θεωρούνται αμοιβαία αποκλειόμενοι. Στην πρωτοβουλία για την ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς, όπως κι αν αυτή ονομαστεί, ότι προτάσεις και να υιοθετήσει, αν δεν συνδυαστεί με το αναγκαίο λαϊκό έρεισμα, τότε είναι καταδικασμένη να περιοριστεί στο ρόλο του "έντιμου" διαχειριστή, είτε συγκυβερνώντας με τον Σαμαρά, είτε εκλογικεύοντας τον Τσίπρα. Πολλά μπορεί να προσάψει στους Παπανδρέου, αλλά πανάθεμά τους είχαν τον χάρισμα να συγκεντρώνουν γύρω τους ευρύτατες κοινοβουλευτικές και κοινωνικές πλειοψηφίες, συνδυάζοντας το χάρισμα με το πλαίσιο πολιτικής, το οποίο ανταποκρινόταν στις λαϊκές ανάγκες που εκείνοι το διαισθάνονταν.
Σήμερα συμπληρώνονται 32 χρόνια από την πρώτη εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, της "Αλλαγής", η οποία ψήφιστηκε από το 48% του εκλογικού σώματος, δίνοντας ρητή εντολή στον χαρισματικό ηγέτη να υλοποιήσει το περίφημο τρίπτυχο Εθνική Ανεξαρτησία-Λαϊκή Κυριαρχία-Κοινωνική Δικαιοσύνη, το οποίο επρόκειτο να αποτελέσει και τους άξονες πάνω στους οποίους θα κινούνταν το πλαίσιο μεταρρυθμίσεων που θα έκανε, ιδίως την πρώτη τετραετία 1981-1985, ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ.
Ως Epikairo, έχουμε σκοπό να αναδείξουμε την μεταρρυθμιστική πτυχή της πολιτικής του Ανδρέα Παπανδρέου στους παραπάνω συνθηματικούς άξονες, μια πτυχή που σήμερα λησμονείται εν πολλοίς από την Κεντροαριστερά και λοιδορείται από τη Δεξιά, πάνω στην απολίτικη θέση ότι οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου διόγκωσαν το δημόσιο χρέος και τις δημόσιες δαπάνες, με όχημα τον λαϊκισμό (πόσες άραγε φορές δεν έχουν συμπυκνωθεί τα χρόνια των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ στη φράση "Τσοβόλα δώστα όλα") και τους περίφημους "πρασινοφρουρούς" των κλαδικών. Η συγκρότηση και το όραμα του Ανδρέα Παπανδρέου δεν μπορούν να εξαντληθούν στο Ειδικό Δικαστήριο και στη Δήμητρα Λιάνη. Αντίθετα πρέπει να ιδωθούν από τη σκοπιά της μεταρρυθμιστικής κληρονομιάς των Παπανδρέου, ξεκινώντας από τον Γεώργιο Παπανδρέου και τη μεταρρύθμιση στην Παιδεία το 1964 (μιας εποχής που παλάτι-Στρατός-Αμερικανοί βυσσοδομούσαν εις βάρος του Παπανδρέου και της Δημοκρατίας, με αποτέλεσμα την Αποστασία του 1965 και τη δικτατορία δύο χρόνια μετά) και συνεχίζοντας με τον Γιώργο Παπανδρέου, με τον τελευταίο να θεσπίζει μεταρρυθμίσεις-τομές σε μια εποχή που η χώρα χρεοκοπούσε οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά και ηθικά.
Το κείμενο δεν επιφυλάσσει για τον εαυτό του τον χαρακτηρισμό "αγιογραφία", πόσω μάλλον να δικαιώσει μετά θάνατον τον Ανδρέα. Αντίθετα θέλει να αναδείξει κάτι που σήμερα στο δημόσιο διάλογο αγνοείται: Οι μεταρρυθμιστές έχουν πολιτική κληρονομιά και ιστορική αναφορά και αυτή προσωποποιείται στον Ανδρέα Παπανδρέου και στους Παπανδρέου γενικότερα.
Εθνική Ανεξαρτησία: Ποιος δεν θυμάται ότι μέχρι και το 1974 ο ξένος παράγοντας και ιδιαίτερα από το 1947, όπου οι Αμερικανοί είχαν άμεση παρέμβαση στα ελληνικά εσωτερικά πράγματα; Ποιος ξεχνά ότι η Δεξιά μετεμφυλιακά καμάρωνε που ήταν ο εντολοδόχος της αμερικανικής θέλησης, η οποία χειραγωγούσε την εγχώρια πολιτική σκηνή με το Σχέδιο Μάρσαλ; Και ο Καραμανλής μέχρι το 1961 βασίστηκε στην εύνοια του Στέμματος και των Αμερικανών, μέχρι που ο ίδιος έφτασε να απευθύνει το διάσημο ερώτημα "μα ποιος κυβερνά αυτό το τόπο" με αφορμή τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγορίου Λαμπράκη. Επίσης ποιος ξεχνά ότι οι Παπανδρέου, τόσο ο Γεώργιος (από το '58 και έπειτα κυρίως), όσο και ο Ανδρέας ήταν "ανεπιθύμητοι" από το παλάτι και τους Αμερικανούς; Υπενθυμίζουμε ότι οι ίδιοι οι Αμερικανοί, ακόμα και μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας από τον Καραμανλή, δεν έβλεπαν με καθόλου καλό μάτι την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981. Σήμερα, ακόμα και κύκλοι που πρόσκεινται στον πατριωτικό δεξιό χώρο, δεν αμφισβητούν ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου διαμόρφωσε μια αυτόφωτη εξωτερική πολιτική, διευρύνοντας τις συμμαχίες της Ελλάδος στον αραβικό χώρο, αλλά και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ποιος ξεχνά την εκτίμηση που έχαιρε ο Ανδρέας από τους Ευρωπαίους ομολόγους του, τον Πάλμε, τον Μιτεράν, τον Γκονζάλεζ; Ποια ανάμνηση όμως προπαγανδίζεται στις μέρες μας; Η σχέση του Ανδρέα με τον Καντάφι και τον Αραφάτ, μια ανάμνηση αποσπασματική και ανιστόρητη.
Λαϊκή Κυριαρχία: Η εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981 σήμανε για πρώτη φορά, από το 1933 που ο Παναγής Τσαλδάρης κέρδισε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ότι η απόφαση του ελληνικού λαού για το ποιος θα κυβερνήσει τη χώρα, γίνεται απολύτως σεβαστή, χωρίς να χρειάζεται ο νικητής των εκλογών να συμμορφώνεται σε εξωθεσμικούς παράγοντες και στον άτυπο κανόνα που έλεγε ότι "η Δεξιά είναι η μόνη που πρέπει να κυβερνά". Η αποκατάσταση της δημοκρατίας πέρασε μέσα από τον σεβασμό της λαϊκής βούλησης και για πρώτη φορά η πλειοψηφία στηριζόταν αποκλειστικά και μόνο στη λαϊκή νομιμοποίηση. Οι κανόνες του δημοκρατικού παιχνιδιού αφορούσαν πλέον όλους, με την ομαλή εναλλαγή στην εξουσία να γίνεται ο νέος κανόνας και όχι η εξαίρεση. Επίσης η λαϊκή κυριαρχία ενδυναμώθηκε και με τη διεύρυνση της συμμετοχής του ελληνικού λαού στη διοίκηση των δικών του υποθέσεων, ιδίως στο χώρο της αυτοδιοίκησης, αλλά και στα πολιτικά κόμματα. Το ΠΑΣΟΚ αποτέλεσε το πρώτο κόμμα "μαζών", με οργανωμένα δίκτυα, οργανώσεις και στελέχη, διαδεχόμενο το κόμμα των αξιωματούχων που ίσχυε μέχρι τότε τόσο για τη Δεξιά, όσο και για το κέντρο. Τι θυμόμαστε όμως σήμερα; Τις κλαδικές του ΠΑΣΟΚ και το πως αυτές μοίραζαν πελατειακά το κράτος.
Κοινωνική Δικαιοσύνη: Στο τομέα αυτό οι μεταρρυθμίσεις του Ανδρέα Παπανδρέου έθεσαν τις βάσεις για την οικοδόμηση του κοινωνικού κράτους, το οποίο μέχρι τότε πολύ απλά δεν υπήρχε, υλοποιώντας στο ακέραιο το τρίπτυχο της σοσιαλδημοκρατίας: "υγεία-παιδεία-κοινωνική ασφάλιση". Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς, τη μεταρρρύθμιση του ΕΣΥ, το νόμο του 82 για τα Πανεπιστήμια, τη θέσπιση για πρώτη φορά εθνικής σύνταξης, με ειδική μέριμνα για τους αγρότες του ΟΓΑ, που μέχρι τότε όχι μόνο δεν είχαν ιατροφαρμακευτική κάλυψη, αλλά πέθαιναν δίχως την παραμικρή πρόνοια από πλευράς κράτους; Το ΠΑΣΟΚ δεν αρκέστηκε μόνο εκεί. Η μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου το 1983, καθώς και η αναδιανομή πλούτου προς όλους δίχως την επίδειξη πιστοποιητικού κοινωνικών φρονημάτων, όχι μόνο αποκατέστησε τη αδιάλειπτη αδικία εις βάρος του μισού πληθυσμού, αλλά και συγκρότησε τη μεσαία τάξη στην Ελλάδα, που σήμερα όλοι κόπτονται για τη διάσωσή της. Η Δεξιά είχε μάθει να μοιράζει τα προνόμια μόνο στους δικούς της λίγους και εκλεκτούς, αφήνωντας το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού σε καθεστώς "τίμιας πενίας". Μέσω της αναδιανομής του εισοδήματος ο Ανδρέας μπόρεσε να δώσει την ευκαιρία στον καθένα να φτιάξει ένα επίπεδο ζωής, χωρίς όμως να μπει στη διαδικασία του νεοπλουτισμού, κάτι που χρεώνεται ο Σημίτης την οκταετία 1996-2004. Σήμερα όμως ποια εντύπωση έχει μείνει; Ότι επι Ανδρέα η αναδιανομή εισοδήματος έγινε με δανεικά, βυθίζοντας και διογκώνοντας το κράτος σε δυσβάσταχτα χρέη και ελλείμματα.
Συμπέρασμα: Ο μεταρρυθμιστής Ανδρέας δημιούργησε ένα νέο πολιτικό υποκείμενο το 1974, το οποίο επτά μόλις χρόνια αργότερα πήρε την εξουσία με τρόπο εκκωφαντικό, ένα πολιτικό υποκείμενο που ευαγγελίστηκε την "Αλλαγή" και την έφερε, αλλάζοντας μια για πάντα το πολιτικό σύστημα της χώρας. Ένας εκσυγχρονιστής τι θα έκανε στη θέση του; Θα κληρονομούσε την Ένωση Κέντρου (ποιος θα του έλεγε τότε όχι, αφού θα είχε το awareness του επωνύμου του πατέρα) και θα προσπαθούσε να εκσυγχρονίσει τις δομές και τη λειτουργία της, εγχείρημα όμως που ποτέ δεν θα ψηφιζόταν από το 48% των Ελλήνων. Ή ακόμα πιο σύγχρονα, θα προσπαθούσε να κάνει μια πρωτοβουλία από τα πάνω, συσπειρώνοντας γύρω μια πετυχημένη ελίτ, η οποία δεν εκφράζει τα δυναμικά στρώματα της κοινωνίας. Αντίθετα ο Ανδρέας το 1981 συσπείρωσε τη δυναμική νέα γενιά της εποχής, ανθρώπους με μ.ο ηλικίας τα 30 και όχι τα 57. Αυτή η γενιά στήριξε τις μεταρρυθμίσεις, όπως και τη δεκαετία του '60 ο Γεώργιος Παπανδρέου συσπείρωσε γύρω από το 114 τους φοιτητές της νεολαίας Λαμπράκη ή η τωρινή, που μέρος της οποίας έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στο Γιώργο Παπανδρέου και στις αρχές που εκείνος προσπάθησε να περάσει στις μεταρρυθμίσεις του με την εκλογική του νίκη στις 4 Οκτωβρίου 2009, δημιουργώντας, ως Παπανδρέου, τις συνθήκες για ένα νέο '81.
Ο οποιοσδήποτε θα κέρδιζε τον Ράλλη το '81, αλλά δεν θα έφερνε την επανάσταση που έφερε ο Ανδρέας με το ΠΑΣΟΚ. Και ο Γιώργος με την καθιέρωση της άμεσης εκλογής προέδρου του ΠΑΣΟΚ από την βάση του άλλαξε τον τρόπο λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα, κάτι που ο Σημίτης δεν θα το τολμούσε ποτέ, τη συμμετοχική δημοκρατία και τη σταδιακή μετατροπή του κόμματος μαζών σε κόμμα των εκλογέων.
Ως προς την κοινωνία, ο εκσυγχρονιστής θα προσπαθούσε να προσεταιριστεί την παραδοσιακή αστική τάξη, δείχνοντας με το πλούσιο έργο του ότι μπορεί εκείνη να ικανοποιήσει τα συμφέροντά της καλύτερα μ' αυτόν. Είναι τυχαίο ότι ο Σημίτης ψηφίστηκε και από παραδοσιακά δεξιά στην κουλτούρα στρώματα το 1996 και το 2000; Αντίθετα ο Ανδρέας, με τη δημιουργία της νέας μεσαίας τάξης, κατάφερε εν τοις πράγμασι να υλοποιήσει το "νέο συμβόλαιο με το λαό", πετυχαίνοντας σ' αυτό το συμβόλαιο να ενσωματώσει και την Αριστερά με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης το 1982 (ο πολιτικός πατέρας του σημερινού πρωθυπουργού Ευάγγελος Αβέρωφ είχε αποχωρήσει από τη συζήτηση τότε, μαζί με την υπόλοιπη Νέα Δημοκρατία στην οποία ήταν αρχηγός).
Ακόμα και θεσμικά, τόσο ο Ανδρέας Παπανδρέου, όσο και ο Κώστας Σημίτης ως πρωθυπουργοί αναθεώρησαν το Σύνταγμα, το 1986 και το 2001 αντίστοιχα. Ο μεν μεταρρυθμιστής Ανδρέας, περιόρισε τις υπερεξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας, μια στρατηγική ριζοσπαστική, με εισηγητή της πλειοψηφίας τον αξεπέραστο Σάκη Πεπονή. Ο δε εκσυγχρονιστής Σημίτης κατοχύρωσε συνταγματικά ανεξάρτητες διοικητικές αρχές, ανώ κατοχύρωσε συνταγματικά αρχές που είχαν νωρίτερα διαπλαστεί νομολογιακά, όπως η αρχή της αναλογικότητας ή η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου, μια στρατηγική διεκπεραιωτική, κάτι που φάνηκε και από τον εισηγητή της τότε πλειοψηφίας Βαγγέλη Βενιζέλο..
Τελευταία λέξη: Η λέξη μεταρρύθμιση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τους Παπανδρέου. Αν κλείσει κανείς τα αυτιά του στην πασοκική συνθηματολογία, τη δεξιά μάχη των συμβολισμών και τα συμπλέγματα της Αριστεράς, θα καταλάβει ότι οι αλλαγές που εκείνοι έφεραν, μπόρεσαν να σημαδέψουν την Ελλάδα διαχρονικά, ξεπερνώντας την επιτυχία ενός εκλογικού κύκλου. Αυτές οι αλλαγές όμως για να υλοποιηθούν είχαν δύο απαρέγκλιτες προϋποθέσεις: Ηγέτη με λαϊκό έρεισμα και πολιτικό υποκείμενο που μπόρεσε να δαμάσει και να εμπνεύσει τις μάζες. Στη συζήτηση σήμερα για την ανασύαταση της Κεντροαριστεράς λείπει τόσο ο ηγέτης, όσο και το ξεκάθαρο πολιτικό υποκείμενο. Μα πάνω απ' όλα λείπει η μεταρρυθμιστική ατζέντα. Οι Παπανδρέου μπορούσαν να συνδυάζουν και το άγγιγμα στις μάζες και τις μεταρρυθμίσεις, παράγοντες που σήμερα για κάποιο περιέργο λόγο θεωρούνται αμοιβαία αποκλειόμενοι. Στην πρωτοβουλία για την ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς, όπως κι αν αυτή ονομαστεί, ότι προτάσεις και να υιοθετήσει, αν δεν συνδυαστεί με το αναγκαίο λαϊκό έρεισμα, τότε είναι καταδικασμένη να περιοριστεί στο ρόλο του "έντιμου" διαχειριστή, είτε συγκυβερνώντας με τον Σαμαρά, είτε εκλογικεύοντας τον Τσίπρα. Πολλά μπορεί να προσάψει στους Παπανδρέου, αλλά πανάθεμά τους είχαν τον χάρισμα να συγκεντρώνουν γύρω τους ευρύτατες κοινοβουλευτικές και κοινωνικές πλειοψηφίες, συνδυάζοντας το χάρισμα με το πλαίσιο πολιτικής, το οποίο ανταποκρινόταν στις λαϊκές ανάγκες που εκείνοι το διαισθάνονταν.
No comments:
Post a Comment